Tổng quan về chứng mất ngủ: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Mất ngủ là một tình trạng ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của rất nhiều người bất kể độ tuổi hay giới tính, gây ra nhiều vấn đề sức khỏe. Cùng DNA Hospital tìm hiểu các nguyên nhân tiềm ẩn, triệu chứng và các phương pháp điều trị hiệu quả cho chứng rối loạn giấc ngủ này, giúp bạn hiểu rõ hơn về tình trạng và tìm ra giải pháp phù hợp.

Mất ngủ có phải là bệnh không?

Mất ngủ là một rối loạn giấc ngủ phổ biến có thể khiến bạn khó ngủ hoặc khó duy trì giấc ngủ kèm theo suy giảm khả năng hoạt động vào ban ngày.

Thói quen và nhu cầu ngủ có thể rất khác nhau giữa từng cá nhân. Thời gian ngủ đủ giấc tùy thuộc vào tính chất công việc, địa điểm, nhưng phần lớn người trưởng thành cần ngủ từ 7 đến 9 giờ mỗi ngày.

Việc thức dậy quá sớm và không thể ngủ lại do mất ngủ sẽ làm bạn cảm thấy uể oải, cạn kiệt năng lượng. Từ đó, không chỉ ảnh hưởng đến tâm trạng mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe, hiệu suất làm việc và chất lượng cuộc sống của bạn.

Khoảng 10% dân số thế giới bị mất ngủ và đây được coi là tình trạng bệnh lý. Tình trạng này thường không nguy hiểm và có nhiều cách để điều trị, bao gồm dùng thuốc, công nghệ cao và các lựa chọn sức khỏe tâm lý.

Các loại mất ngủ thường gặp

Các chuyên gia sử dụng hai cách chính để phân loại chứng mất ngủ:

Theo thời gian: Mất ngủ thành cấp tính (ngắn hạn) hoặc mất ngủ mãn tính (kéo dài)

Mất ngủ là một vấn đề phổ biến, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống và sức khỏe của nhiều người. Trong đó, mất ngủ có thể được phân loại thành cấp tính (ngắn hạn) hoặc mãn tính (kéo dài), mỗi loại có đặc điểm và nguyên nhân riêng

• Mất ngủ cấp tính (ngắn hạn): Đây là tình trạng mất ngủ kéo dài trong vài ngày đến vài tuần. Nguyên nhân thường do căng thẳng, áp lực công việc, hoặc thay đổi môi trường sống. Loại mất ngủ này thường tự cải thiện khi nguyên nhân gây căng thẳng được giải quyết.
• Mất ngủ mãn tính (kéo dài): Là tình trạng mất ngủ kéo dài ít nhất 3 lần mỗi tuần và diễn ra liên tục trong 3 tháng hoặc lâu hơn. Nguyên nhân có thể bao gồm các rối loạn tâm lý (như lo âu hoặc trầm cảm), bệnh lý mãn tính, hoặc thói quen sinh hoạt không lành mạnh. Mất ngủ mãn tính thường cần can thiệp y khoa để điều trị hiệu quả.

Theo nguyên nhân: Mất ngủ nguyên phát và mất ngủ thứ phát.

Mất ngủ nguyên phát là tình trạng mất ngủ không liên quan đến bất kỳ bệnh lý hoặc nguyên nhân y khoa nào. Điều này có thể xuất phát từ stress, thói quen sinh hoạt không lành mạnh, hoặc rối loạn nhịp sinh học. Người mắc mất ngủ nguyên phát thường khó đi vào giấc ngủ hoặc tỉnh giấc nhiều lần trong đêm mà không có nguyên nhân rõ ràng từ sức khỏe.

Mất ngủ thứ phát xảy ra khi mất ngủ là triệu chứng của một vấn đề khác, chẳng hạn như bệnh lý (viêm khớp, đau mãn tính), rối loạn tâm lý (trầm cảm, lo âu), hoặc tác dụng phụ của thuốc. Trong trường hợp này, việc điều trị nguyên nhân gốc sẽ giúp cải thiện tình trạng mất ngủ.

Triệu chứng thường gặp của rối loạn mất ngủ

Các triệu chứng của chứng mất ngủ bao gồm nhiều khó khăn liên quan đến giấc ngủ và cả các vấn đề ban ngày. Các dấu hiệu rối loạn mất ngủ thường gặp rất dễ nhận ra như:

• Khó ngủ vào ban đêm.
• Thức dậy trong đêm.
• Thức dậy quá sớm.
• Cảm thấy cáu kỉnh, chán nản hoặc lo lắng.
• Khó khăn trong việc chú ý, tập trung vào nhiệm vụ hoặc ghi nhớ.
• Luôn lo lắng về giấc ngủ.

Ngoài ra, chứng mất ngủ gây ra các triệu chứng ban ngày liên quan. Những người bị mất ngủ thường cảm thấy mệt mỏi trong giờ thức, có thể dẫn đến suy giảm khả năng chú ý hoặc trí nhớ. Buồn ngủ liên quan đến chứng mất ngủ có thể ảnh hưởng đến công việc, trường học hoặc hiệu suất làm việc và làm tăng nguy cơ tai nạn.

Nguyên nhân gây mất ngủ phổ biến

Hiện tại chưa có kết luận về nguyên nhân gây mất ngủ rõ ràng. Tuy nhiên, nghiên cứu cho thấy rằng ở nhiều người, mất ngủ có thể là kết quả của một số loại kích thích sinh lý vào những thời điểm không mong muốn, làm gián đoạn các mô hình giấc ngủ bình thường. Ví dụ về sự kích thích như vậy có thể bao gồm nhịp tim tăng cao, nhiệt độ cơ thể cao hơn và mức độ hormone cụ thể tăng cao, như cortisol.

Tiền sử gia đình, độ tuổi và giới tính của một người cũng có thể đóng vai trò trong khả năng mắc chứng mất ngủ của họ. Ngoài ra, các rối loạn mất ngủ thường xảy ra cùng với các rối loạn sức khỏe tâm thần, bao gồm trầm cảm và lo âu.

Bên cạnh đó những triệu chứng phổ biến và dễ nhận ra của chứng mất ngủ bao gồm:

Lịch trình sinh hoạt thay đổi

Cơ thể mỗi người đều có nhịp sinh học nhằm điều khiển những hoạt động như chu kỳ ngủ – thức, trao đổi chất và nhiệt độ cơ thể. Việc cản trở nhịp sinh hoạt có thể dẫn đến mất ngủ. Các nguyên nhân sẽ đến từ lệch múi giờ do di chuyển qua nhiều múi giờ, làm việc thời gian không cố định, thức khuya thường xuyên.

Căng thẳng kéo dài

Những lo lắng và áp lực trong công việc và cuộc sống hàng hàng có thể khiến đầu óc bạn tiếp tục hoạt động không ngừng nghỉ vào ban đêm và khiến bạn khó ngủ. Ngoài ra, các sự kiện căng thẳng trong cuộc sống, chẳng hạn như sự ra đi hoặc bệnh tật của người thân, ly hôn hoặc mất việc, cũng có thể dẫn đến chứng mất ngủ.

Thói quen ngủ thiếu khoa học

Giờ giấc đi ngủ và thức dậy thất thường, ngủ trưa lâu, vận động cường độ cao trước giờ đi ngủ và có chỗ ngủ không thoải mái cũng là một trong những nguyên nhân gây rối loạn giấc ngủ.

Một số thói quen thiếu khoa học như sử dụng máy tính hoặc điện thoại thông minh, chơi trò chơi điện tử hoặc xem TV ngay trước khi đi ngủ cũng có thể làm gián đoạn chu kỳ giấc ngủ của bạn.

Ăn quá nhiều vào buổi tối muộn

Ăn quá nhiều có thể khiến bạn cảm thấy khó chịu và đầy bụng khi nằm do các cơ quan tiêu hóa bị chèn ép. Nhiều người cũng bị ợ nóng, hiện tượng này dẫn đến trào ngược axit dạ dày vào ống dẫn thực quản.

Rối loạn sức khỏe tâm thần

Mất ngủ có thể là triệu chứng các tình trạng sức khỏe tâm thần phổ biến khác. Rối loạn lo âu, chẳng hạn như rối loạn căng thẳng sau chấn thương, có thể là nguyên nhân làm gián đoạn giấc ngủ của bạn. Bên cạnh đó, thức dậy quá sớm và không thể ngủ lại cũng có thể là dấu hiệu của bệnh trầm cảm.

Sử dụng các loại thuốc

Nhiều loại thuốc theo toa có thể cản trở giấc ngủ, chẳng hạn như thuốc chống trầm cảm và thuốc điều trị bệnh hen suyễn hoặc huyết áp. Một số loại thuốc không cần kê đơn như giảm đau, thuốc dị ứng và cảm lạnh, cũng như các sản phẩm giảm cân, có chứa caffeine và các chất kích thích khác có thể làm gián đoạn giấc ngủ.

Bệnh tiềm ẩn

Một số tình trạng liên quan đến chứng mất ngủ có thể bao gồm đau đầu mất ngủ, ung thư, tiểu đường, bệnh tim, hen suyễn, bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD), tuyến giáp hoạt động quá mức, bệnh Parkinson và bệnh Alzheimer.

Rối loạn liên quan đến giấc ngủ

Chứng ngưng thở khi ngủ đôi khi khiến bạn ngừng thở vào ban đêm, làm gián đoạn giấc ngủ. Hội chứng chân không yên (RLS) cũng gây ra cảm giác khó chịu do chân liên tục cử động khi cố gắng chìm vào giấc ngủ. Điều này có thể khiến bạn không ngủ được hoặc khó đi vào giấc ngủ.

Sử dụng chất kích thích

Cà phê, trà thường chứa caffeine – một thành phần có khả năng kích thích thần kinh. Uống các loại thức uống này vào buổi chiều muộn hoặc buổi tối có thể khiến bạn khó ngủ vào ban đêm. Nicotine trong thuốc lá cũng làm gián đoạn giấc ngủ. Ngoài ra, dẫu cho rượu, thức uống có cồn có thể giúp bạn chìm vào giấc ngủ nhưng lại vô tình cản trở các giai đoạn ngủ sâu và thường dẫn đến việc thức dậy vào giữa đêm.

Các nguy cơ và biến chứng của mất ngủ kéo dài

Sau một ngày hoạt động, cơ thể bạn cần giấc ngủ để có thể hồi phục và trở lại trạng thái tốt nhất, nên những gián đoạn như mất ngủ thường gây ra các triệu chứng ảnh hưởng đến bạn khi bạn thức. Những biến chứng này bao gồm:

• Cảm thấy đau đầu, mệt mỏi hoặc buồn ngủ.
• Phản ứng trì trệ.
• Giảm trí nhớ.
• Quá trình suy nghĩ chậm lại, lú lẫn hoặc khó tập trung.
• Rối loạn tâm trạng, đặc biệt là lo âu, trầm cảm và cáu kỉnh.
• Những gián đoạn khác trong công việc, hoạt động xã hội, sở thích hoặc các hoạt động thường ngày khác.

Chứng mất ngủ nghiêm trọng hoặc kéo dài sẽ gây ra tình trạng thiếu ngủ, suy nhược. Một mối quan tâm lớn khi mất ngủ là buồn ngủ vào ban ngày, điều này có thể nguy hiểm nếu bạn đang lái xe hoặc làm các công việc khác đòi hỏi bạn phải tỉnh táo và chú ý.

Thiếu ngủ cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc một số tình trạng bệnh lý như:

• Trầm cảm.
• Lo âu.
• Huyết áp cao (tăng huyết áp).
• Đau tim.
• Đột quỵ.
• Ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn.
• Bệnh tiểu đường loại 2.
• Béo phì.
• Các tình trạng liên quan đến bệnh loạn thần.

Phòng ngừa mất ngủ kéo dài như thế nào?

Những đêm mất ngủ kéo dài sẽ biến mất đáng kể nếu như bạn thực hiện thay đổi đơn giản trong thói quen thường ngày. Đồng thời, duy trì thói quen ngủ lành mạnh sau khi điều trị mất ngủ có thể giúp ngăn ngừa mất ngủ tái phát.

Cụ thể, những thói quen ngủ tốt như dưới đây có thể giúp ngăn ngừa chứng mất ngủ:

• Thiết lập lịch trình ngủ: Duy trì thời gian đi ngủ và thức dậy giống nhau mỗi ngày, ngay cả vào cuối tuần.
• Thiết lập không gian ngủ: Cảm thấy thoải mái và an toàn trong phòng ngủ là điều rất quan trọng nếu bạn muốn có giấc ngủ chất lượng.
  Tránh sử dụng chất kích thích: Hạn chế tiêu thụ caffeine, rượu hoặc nicotine, đặc biệt là trước khi đi ngủ
• Điều chỉnh ánh sáng: Cố gắng giữ cho phòng ngủ tối và yên tĩnh, đồng thời tránh xem tivi hoặc sử dụng các thiết bị điện tử phát ra ánh sáng xanh trước khi đi ngủ.
• Kiểm soát chứng lo âu liên quan đến giấc ngủ: Nếu bạn đang lo lắng về vấn đề giấc ngủ, hãy ra khỏi giường và thử một hoạt động thư giãn như đọc sách, nghe nhạc nhẹ, tắm nước ấm hoặc thiền định.
• Điều chỉnh thói quen ăn uống: Tránh ăn quá no và uống nhiều nước trước giờ đi ngủ.
  Vận động, tập thể thao thường xuyên: Hoạt động thể chất, thậm chí chỉ cần đi bộ, cũng có thể giúp bạn có giấc ngủ chất lượng hơn.

Nhìn chung, mất ngủ thường không phải là vấn đề đáng lo ngại. Hầu hết những người bị mất ngủ có thể cảm thấy mệt mỏi hoặc không khỏe vào ngày hôm sau, nhưng thường trở nên tốt hơn khi bạn ngủ đủ giấc. Việc giải quyết các vấn đề mất ngủ không chỉ giúp cải thiện sức khỏe thể chất mà còn nâng cao tinh thần cũng như hiệu suất làm việc hàng ngày.

Nếu bạn liên tục gặp vấn đề về giấc ngủ, hãy thăm khám bác sĩ, các chuyên gia có thể giúp bạn hiểu lý do tại sao bạn không ngủ được và giúp bạn cải thiện tình trạng.